Meer Autonomie – Een gedachte expiriment

Bij deze aanpak staat de leerling zelf centraal. Met andere woorden: de persoonlijke ontwikkeling van de leerling staat centraal; de leerling weet wie hij/zij is, wat hij kan en wat hij wil; de leerling werkt naar persoonlijke leerdoelen toe; de leerling staat regelmatig stil bij zijn of haar voortgang; en de leerling reflecteert op de behaalde resultaten. In de praktijk gebeurt dit natuurlijk automatisch al. Het is echter geen overbodige luxe dat leerlingen van onbewust-semi-bekwaam naar bewust-bekwaam gaan.
 
Hoe fijn zou het wel niet zijn als de leerling zelf kon kiezen waar deze zich graag in wilt ontwikkelen. Denk daarom met mij mee aan het volgende gedachte-experiment:
De persoonlijke ontwikkeling van de leerling staat centraal. Als de leerling op de middelbare school komt, zouden we dit: “persoonlijke ontwikkeling level 1 kunnen noemen”. Dit is voor alle leerlingen hetzelfde; vmbo, havo en vwo ook. Daarnaast kiezen de leerlingen minimaal 7 en maximaal 11 vakken extra waarbij zij een kwartaal lang elk vak 3 klokuur per week les krijgen. Je kan daarbij kiezen uit een breed scala vak vakken zoals Nederlands, Wiskunde en Engels; maar ook uit bouw-wonen-interieur (BWI), economie en ondernemen (E&O), en nog veel meer. Deze vakken beginnen allemaal op level 1 en wanneer je een level succesvol hebt afgerond, mag je door naar level 2. Wanneer je een vak niet succesvol hebt afgrond, zal je het vak dus opnieuw moeten volgen of een ander vak moeten kiezen.
 
Dit betekend dus dat leerlingen van verschillende leeftijden bij elkaar in de klas komen en dat er ieder kwartaal weer nieuwe klassen worden gevormd. Echter, hoeft dat geen probleem te zijn. Er zit namelijk kracht in diversiteit. Mensen zullen zich sneller leren aanpassen aan nieuwe groepen. Dit maakt hen weerbaarder. Ook zullen mensen in sommige klassen de jongste zijn en in andere klassen juist de oudste. Dit betekend dat leerlingen die in hun eigen klas nooit de kans zouden krijgen om een leiderschapsrol te vervullen, dit in een jonger jaar misschien wel kunnen leren.
 
Hoe bepaal je nou wanneer een leerling zijn middelbare school diploma haalt? We hebben immers wel leerplicht en kwalificatieplicht in Nederland. We zouden kunnen zeggen dat leerlingen minimaal 8 vakken (inclusief het vak: persoonlijke ontwikkeling) op level 10 moeten hebben behaald voor ze een start kwalificatie krijgen.
 
Hoe zit het met vervolgopleidingen? Momenteel wordt er in Nederland onderscheid gemaakt tussen MBO, HBO en universiteit. Daarbij wordt je toegelaten tot het MBO als je vier jaar van de middelbare school hebt afgerond, tot het HBO als je vijf jaar hebt afgerond en de universiteit is zes jaar. In het hierboven beschreven gedachte-experiment, zouden hoge scholen per opleiding kunnen bepalen welke opleidingseisen zij graag willen stellen. Een opleiding tot medicijnen zou bijvoorbeeld als eis kunnen stellen dat leerlingen biologie level 20 moeten hebben behaald terwijl een MBO-4 opleiding tot begeleider in de medische zorg ook akkoord gaat met biologie level 12. En voor een universitaire rechtenstudie hoef je helemaal geen biologie te hebben gedaan maar juist wel level 20 economie.  
 
Dit systeem kan zelfs verder gaan dan alleen de middelbare school. We kunnen het doortrekken vanaf het basisonderwijs tot en met het universitair onderwijs. De onderwerpen die we nu aanbieden kunnen worden opgedeeld in levels die de leerlingen met behulp van docent kunnen uitvoeren. Op de huidige basisschool kunnen leerlingen beginnen met lezen en schrijven level 1 terwijl de natuurkunde studenten op de universiteit een gespecialiseerde versie doorlopen van robotica level 38.
 
In dit systeem kunnen mogelijk problemen ontstaan. Zo zou het bijvoorbeeld kunnen zijn dat er in een willekeurige periode enorm veel leerlingen zijn die het vak Nask willen volgen. Hoe kan een school er dan voor zorgen dat er voldoende leraren zijn die de leerlingen kunnen begeleiden. De problemen worden groter wanneer je bedenkt dat er in een gegeven periode leerlingen zijn die beginnen met level 1, andere leerlingen volgen level 5 en weer andere leerlingen starten met level 10. Het is in ons huidige systeem niet haalbaar iedere periode een leraar te hebben voor elk level; dit betekend dat er leerlingen van verschillende levels bij elkaar in de klas komen. Hoe los je deze problemen op?
 
Organisatorisch gezien, zouden scholen elke periode een X-aantal plaatsen open kunnen stellen waarvoor de leerlingen zich in kunnen schrijven. In dit geval is er sprake van een kwestie: “wie het eerst komt, die het eerst maalt”. Als het blijkt dat er een grote vraag is naar kunst lessen, dan kunnen scholen hierop inspelen door meer kunst docenten in dienst te nemen.
 
Ook kunnen we gebruik maken van digitale leermiddelen. Als er planningen, theorie, filmpjes en de oefeningen online staan, dan kunnen de leerlingen deze zelfstandig of in groepjes doorlopen. De leerlingen uit de hogere levels kunnen helpen bij de begeleiding van leerlingen uit de lagere levels. Het leren wordt meer leerling-gestuurd en de leraar zal dan vaker de coachende rol aan moeten nemen. Wel kan de leraar inspirerende presentaties blijven geven, demonstraties laten zien en praktijkoefeningen in blijven plannen. Tegen het eind van een periode kan er op een centraal moment een toets moment worden ingepland. Als de leerlingen de toets hebben gehaald, kunnen zij zich verder verdiepen of verbreden in het onderwerp. Wanneer de leerlingen de toets niet hebben behaald, kunnen zij een herkansing doen waarop ze zich natuurlijk eerst mogen voorbereiden.